Bipolyar pozuntu və bağlanma

Bu yazını yazma səbəbim, son günlərdəki hissi vəziyyətləri dəyişən bir çox yoldaşlarıma görə məlumat çatdırmaqdır. Əminəm ki, bu vəziyyət dözülməz olur və hesab edirəm ki, öhdəsindən gəlmək üçün mütləq fərqlilik və vəziyyəti qəbul etmək daha əhəmiyyətlidir. Əlbəttə ki, oxuyanlar deyə bilər, məndə də bunlar zaman-zaman olur, mən də bipolyarammı? Özünüzə pay götürməyin. Ancaq hissi vəziyyətiniz aşağıdakı yazdıqlarıma yaxındırsa, mütləq dəstək almalısınız.

Başqalarının şərhlərinə əsasən özünü formalaşdırsan və sərhədləsən "sən"i tapa bilmərsən.

-Romantik əlaqələrim çox mübahisəlidir, -Münasibəti davam etdirməyi bacara bilmirəm, -Telefonlarıma cavab verilmir, -Məni sevmir, mənimlə bərabər olmaq istəmir, -Əvvəllər məni axtarardı, -Mən hər kəsə yaxşılıq edirəm, amma heç kim mənə yaxşılıq etmir, -Mən hamıya hədiyyələr alıram amma heç kim mənə almır, -Hər kəsin probleminə can yandırıram, amma mənə fikir verən yoxdur. Əslinə qalsa minlərlə nümunə sayaram sənə. Bəs səbəbini heç cür anlaya bilmədiyin davranışları nümayiş etdirərkən beynində nələr olur bilmək istəyirsənmi? Doğulduğumuzdan etibarən bağlanma psixologiyasını öyrənirik, bu etibarlı və ya etibarsız olaraq da təsvir oluna bilir. Təbiətin özünəməxsus modeli etibarlı bağlanmadır. Xüsusilə bağlanma, uşaqla qayğı verən insanın yaxınlıq axtarışı və müntəzəmliyi çox vacibdir. Əgər yaxınlıqda ziddiyyət olarsa, etibarlı bağlanma olmaz, nəticədə həyatımıza təşviş pozuntusu olan insanlar kimi davam edərik.

Bağlanma anlayışı.

Hər bağlanma tərzi əslində klinik olaraq fərqlidir, üzərində əsl dayanmağımız lazım olan şey odur ki, uşaqlıqda başlayan etibarsız bağlanma gələcəkdə ruhi strukturumuza inanılmaz zədələr vurur. Hər ayrı problem yaşayanda bu problemlər qarşımıza çox fərqli hallar kimi ortaya çıxır, və heç vaxt səbəbini başa düşə bilmirik. Bu vəziyyəti qiymətləndirərkən ata - anadan asılı olan uşağın hisslərini yaxşı anlamağımız gələcəkdə ola biləcək problemlərin də qarşısını alacağımız mənasına gəlir. Panik pozuntu, sosial fobiya, obsessiv kompulsiv pozuntu (OKP), posttravmatik stress pozuntusu və xroniki ağrı pozuntusunun etibarsız bağlanma qaydaları ilə əlaqələri müxtəlif tədqiqatlarda göstərilmişdir. Bipolyar pozuntusu olan xəstələrin kəskin hücumlarında vacib olan, onların xüsusiyətləri və mənfi təsirlərdən qorunmaları, əlavə olaraq valideynləri ilə münasibətləridir. Digər vaxtlarda günahkarlıq və çatışmazlıq hissləri, xüsusilə yaxşı valideyn olmadıqları hissi, sərhəd qoymamaq, dözümsüzlük və həssaslıq valideynlə uşağın əlaqəsinə mənfi təsir göstərir. Bu şərtlərdə etibarlı bağlanma çətindir.

Bipolyar pozuntusu olan hər kəs eyni deyil. Hər kəs bir fərddir. Hər təcrübə fərqlidir.

Bipolyar pozuntunun tipləri və fazaları:

Bu xəstəlik bir qütbdən digər bir qütbə periodik olaraq dəyişir. Yəni bu o deməkdir ki, bu xəstəlikdən əziyyət çəkən insanlarda ani şəkildə ruh yüksəkliyi yarana bilər, enerjili ola bilər. Bu maniakal (hipomaniakal) fazada olur. Birdən isə ruh düşkünlüyü yarana bilər və hər şeyə depressiv yanaşa bilirsən.

Bipolyar pozuntu iki tipə bölünür:

·         1-ci tip bipolyar pozuntu - maniakal faza + depressiv faza

·         2-ci tip bipolyar pozuntu - hipomaniakal faza + depressiv faza 

1-ci tip maniakal fazada (maniya) insan yüksək dərəcədə əhval ruhiyyədə olur. Və hər şeyin, hər işin öhdəsindən gələ biləcəyi düşüncəsində olur. Kiminləsə söhbətləşəndə fikirlərini sürətli şəkildə ağızdan çıxardır və hətta düşünülməmiş fikirlər demək olar buna. Belə hallarda da ətraf tərəfindən fikirlər qətiyyən anlaşılmır və sürətli şəkildə də fikir dəyişikliyi yaşanır. Həyat ritmi pozulur və bir iş tamamlanmamış daimi digər işlərə ordan da digərlərinə keçirilir. Hallüsinasiyalar  görməyə başlayır və reallıqla əlaqə itir. Yüksək ab-havada olduğu üçün öz xəstəliyini dərk etmmir. Və bu ciddi şəkildə ətrafda olan insanların da narazılığına səbəb olur və hərəkətlərin sürəti düşünülməmiş şəkildə artır. Bu hallar həkimə  müraciət olunmasına gətirib çıxardır.

Hipomaniakal (hipomaniya) fazada da yüksək əhval ruhiyədə olursan. Amma moniakal fazadan fərqli olaraq insan bu dövrü daha sakit keçirir və nəzarət mümkün qədər ələ alına bilir. Ətrafa zərərlə nəticələnmir. Reallıqla əlaqə itmir və hallüsinasiyalar görülmür. Ancaq bu dövr də depressiv vəziyyətlə nəticələnir.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, depressiv vəziyyət maniakal və ya hipomaniakal fazaya nisbətdə daha uzun müddət də olur.

Depressiv vəziyyət

Bu fazada insan hər şeyə daha bədbin daha ümidsiz baxır hərşeyə. Davamlı travma halında olur və düşkün ruh halı hökm sürür.

Depressiv faza üçün göstərilən əlamətlər:

·         Əhval-ruhiyyənin enməsi.

·         İnsan heçnəyə maraq göstərmir, əvvəllər müsbət emosiyalar doğuran şeylər ona zövq vermir.

·         İş qabiliyyəti enir, tez yorulur.

·         Fikir dağınıqlığı.

·         Özünə qarşı inamsızlıq.

·         Gələcəyi haqqında ümidin olmaması.

·         Ölüm haqqında tez-tez düşünməsi və intihar fikriylə yaşaması.

·         Yuxu və iştaha pozuqluğu.

Depressiv vəziyyət zamanı digər əlamətlər də özünü göstərə bilər. Bu əlamətlər eyni anda hamısı özünü göstərməyə də bilər. Bipolyar pozuntu müxtəlif xəstəliklərdir və buna görə də xəstəliyin növünə görə müalicəsi də müxtəlif olur. Ona görə də həkimə müraciət edərkən keçirdiyiniz hal-vəziyyəti dəqiq şəkildə bildirmək, hansı hal özünü daha çox hansı vəziyyətdə göstərdiyini dəqiq şəkildə demək lazımdır ki, diaqnoz düzgün qoyulsun və müalicə də düzgün və dəqiq olsun. Bunu müxtəlif testlərdən keçərək də hansı dərəcədə sizdə var olduğunu müəyyən etmək mümkündür.

Bipolyar pozuntu zamanı dərman müalicəsi vacib olsa belə psixoterapiya mütləqdir. Psixoterapiya kliyentin psixologiyasının nəzarətdə saxlanılmasında xüsusi rol oynayır.

Unutmamaq lazımdır ki, bu xəstəlik yenidən qayıda bilər və xəstənin vəziyyətini stabil saxlamaq üçün aşağıdakı qaydalara riayət olunmalıdır.

·         Yuxu rejiminin pozulmaması. (Hər gün eyni vaxtda oyanıb eyni vaxtda yatmaq.)

·         Həddən artıq yorulmadan özünü qorumaq və mümkünsə ciddi iş rejimi tələb edən iş yerlərindən uzaq durmaq.

·         Qaydalı və mütamadi şəkildə istirahətini təmin etmək.

·         Spirtli içkini azaltmaq və mümkünsə tamamilə tərgitmək.

·         Münaqişələrdən qaçmaq və stresdən uzaq durmaq.

Həkim və ya psixoterapevtə nə açıqlamalı?

 Hər zaman doğrunu söyləyin. Nə qədər əhəmiyyətsiz görünsə də, xəstəliyiniz haqqında məlumat gizləməyiniz, diaqnoz qoyulmasını ləngidir və uyğun müalicə almağınız üçün lazım olan müddətin uzanmasına yol açır. Həkim yaxud psixoterapevtə bir ailə üzvü və ya yoldaşınızla birlikdə getməyə diqqət edin. Onlar sizin davranış və emosional vəziyyətinizlə bağlı fərqli fikirlər söyləyə bilərlər. Maniakal və depressiv, hər cür əlamətinizi həkiminizə tamamilə açıqlayın. Mümkünsə bu əlamətləri nə vaxt və nə qədər müddət ərzində yaşadığınızı yazaraq təsvir edin. Ailənizin hər hansı bir üzvündə bipolyar pozuntu hekayəsi, ya da ruhi sağlamlıqla bağlı hər nə problem varsa bu vəziyyəti bölüşün.

“Gözlərini yum və düşün, içindəki səni canlı saxlayan hiss nədir? Yaşadığımız müddətdə qurduğumuz əlaqələr əsasən boşluq doldurmaq kimi başlayar, bir-birimizin həyatında boşluqları izləyərik. Əslində boşluq təcrübəmizin içində olan hər şey və heç bir şey olma halı hamımız üçün tanışdır. Heç bir şey olmadığımı görəndə bu, hikmətdir. Hər şey olduğumu görəndə bu, sevgidir. Həyatım bu ikisi arasındadır” deyib Maharac